Şübhəsiz ki, Biz hərşeyi tale ilə yaratdıq.

(Qəmər Surəsi / 49)

Allahın hər şeyi tale ilə yaratması ən böyük nemətlərdən biridir. Tale insanlar üçün çox böyük bir rahatlıqdır. Taleyə iman edən bir insan həyatı boyunca yaşadığı və yaşayacağı hər hadisənin Allahın taleyində yaratdığını bilərək bunun rahatlığını və mənəvi hüzurunu yaşayar.

Taleyə təslim olan insan rahatdır, çünki sabahından narahat deyildir. Sabah nə olacağını düşünüb naratçılıq və sıxıntı içinə girməz. Çünki, Allahın sabahı onun üçün ən xeyirli şəkildə yaradacağını bilir.

Taleyə inanan insan keçmişində etdiyi səhvlərinə görə də bədbin olmaz. Çünki keçmişdə o xətaları Allahın özü üçün yaratdığı tale çərçivəsində etdiyini bilir, bunun xeyir və hikmətləri haqqında düşünür. Peşmançılıq duyub tövbə edər, eyni səhvləri təkrarlamamağa cəhd göstərər. taleyində Allahın həmin səhvlərini düzəltməsi, tövbə etməsi üçün bir çox hikmət və gözəlliklə yaratdığını bilir.

Taleyə inanan insan ölüm anının da taleyində olduğunu, Allahın dilədiyi vaxtda, dilədiyi yerdə və formada canını alacağını bilir. Allahın canını almaq üçün təqdir etdiyi zaman gəldiyində heç bir kəsin və heç bir şeyin onu qoruya bilməyəcəyini bilir. Bunun üçün təvəkküllüdür. Allaha inanıb dərin iman etdiyi üçün axirətdə sonsuz gözəl həyatla qarşılaşacağı ümidindədir. Allahın rizasına uyğun yaşamağın və taleyə iman edərək həyat sürməyin gətirdiyi vicdan rahatlığı içindədir.

QURANDA TALE HƏQİQƏTİ

HÖRMƏTLİ ADNAN OKTAR'IN KRAL KARADENİZ TV DƏKİ CANLI MÜSAHİBƏSİNDƏN

(12 Aprel 2009) TALE MÖVZUSUNA AİD İZAHLAR

Taleyə inanan insanın içi çox hüzurlu olar, çünki heç bir zaman haqsızlığa düçar olacağından qorxmaz. Allaha güvənər, Allahın hər şeyi bildiyini, Allahın sonsuz ədalət sahibi olduğunu bilir. Qarşılaşdığı hər hadisənin, Allahın qarşısına çıxartdığı hər reaksiyanın, Allahın ona eşitdirdiyi hər sözün taleyində olduğunu bilir. Özü verdiyi hər cavabın, söylədiyi hər sözün Allah dilədiyi üçün söylədiyini bilir. Bütün bunların fərqində olan, hər şeyi taleyində Allahın möhtəşəm şəkildə yaratdığını bilən bir insan hüzurlu, təvəküllü və xoşbəxt olar.

İnsan bütün diqqətini toplayaraq texniki bir iş etmək məcburiyyətində qala bilər. Texniki mövzuların texniki detalları ilə məşğul olması, hətta zahirən lazımsız kimi görünən hadisələrə diqqət yetirməsinə ehtiyac duyula bilər. Əsas məsələ odur ki, belə bir işlə məşğul olarkən də möminin o işi Allah rizası üçün etmiş olmasıdır, maraqlandığı bütün detalları Allahın taleyində yaratdığını, o işi də Allahın taledə ən incə nöqtəsinə tale tərtib edib düzənləmiş olduğunu bilməsi və bu həqiqəti də unutmamış olmasıdır. . İnsan maşının daxili parçalarını söküb onu təmir etməyə çalışa, bir hesabat üçün lazım olan məlumatları yığa, bir şirkət üçün bir cədvəl hazırlaya bilər. Bu işləri edərkən də səhv etməmək üçün diqqətini bu işlərə verməsi, diqqətli düşünüb yenə diqqətli davranması lazımdır.

Burada hər nə tale içində olduğu mühitin texnikası çox detallı olsa da, bütün olaraq baxıldığında hər şeyi yaradan Allah, buradakı hadisənin də bütününə və bütün detallarına da, şübhəsiz ki, hakimdir.

Onunla məşğul olan mühəndis hələ daha dünyaya gəlməmiş, o alətin yaratılacağı, o araşdırma üçün istifadə ediləcəyi taleyində müəyyəndir. Alətin hər parçası Allahın qatında əvvəlcədən müəyyən edilib.

Yer üzündə baş verən və sizin başınıza gələn elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl o, Yazıda (müəyyənedilmiş) olmasın. Şübəsiz ki, bu, Allah üçün çox asandır.

(Hədid Surəsi / 22)

İnsan bir işə bütün diqqətini verərək daldığında da, Allah o an insanın içində olduğu hər vəziyyətə hakimdir. İnsanın tale və hər hadisəni Allahın yaratdığını unutmağa meylli olduğu anlardan biri də detallara ilişib qaldığı anlardır. Çünki insan unutmağa, detalda boğulmağa, eyni anda diqqətini bir neçə mövzuda birdən cəmləşdirməyə açıqdır. Şüuru çox açıqkən və taleyin fərqindəykən, 10 dəqiqə sonra bir işə daldığında, əgər düşünməz və diqqətini bağlasa, 10 dəqiqə əvvəlki şüur açıqlığını və dərinliyini itirə bilər, unudub təvəkkülsüz və qafil bir davranışda ola bilər. Mömin həyatında belə anların meydana gəlməməsi üçün, Allahı, tale və Allahın hər şeyi anbaan yaratdığını

Sən hansı bir işdə olsan, Qurandan nə oxusan, siz nə iş görsəniz, başınız ona qarışarkən Biz sizə şahid olarıq. Nə yerdə, nə də göydə zərrə tale bir şey Rəbbindən gizli qalmaz. Bundan daha kiçiyi və daha böyüyü yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Məhfuzda) olmasın. (Yunus Surəsi / 61) Quranda bildirildiyi kimi, Allah insanların içində olduğu hər vəziyyətin ən incə detallarına tale bilir. Çünki, insanı da, insanın içində olduğu bütün hal və vəziyyətləri də yaradan Allahdır. İnsanın bir anda ağlından keçən bir düşüncəni, eyni anda bədəninin hər hansı bir yerində hiss edilən ağrını, o an əlində oxuduğu sözə tale hər detalı Allah yaradır və bütün bunlar Allahın sonsuz elmi daxilindədir. O kişinin o an yaşadığı hər hansı bir hadisə, özü haqqında o an edilən bir söhbəti, həmin an çalacaq telefoni və zəng edən insanı Allah ən incə detallarına tale yaratmışdır. Bunların hər biri Allahın müəyyən etdiyi taledə mütləq yaşanacaqdır. İnsanın etməli olduğu şey isə, bütün bunları bilərək bütün qəlbi ilə Allaha təslim olmaq, Allaha dərin və güclü bir sevgi ilə təvəkkül etməkdir.

Tale mənası Allahın keçmişdən gələcəyə tale, yaşanmış və yaşanacaq olan bütün hadisələri tək bir an olaraq bilməsidir. Bu, Allahın hər varlıq və hadisə üzərindəki mütləq hakimiyyətini ifadə edir. İnsanlar həyatlarındakı hadisələri ancaq yaşadıqları zaman öyrənə bilərlər. Amma Allah bütün bunları, insanlar hələ qarşılaşmadan əvvəl də biləndir. Allah üçün keçmiş, bu an və gələcək zaman birdir. Hamısı da Allahın elmi və əhatə etməsi altındadır. Çünki, bunların hamısını yaradan Odur.

Onların etdiyi hər şüy (əməllərinin yazıldığı) kitablarındadır.

(Qamər Surəsi / 52)

"Heç şübhəsiz, Biz hər şeyi tale ilə yaratdıq." (Qəmər Surəsi / 49) ayəsində bildirildiyi kimi, dünyadakı hər varlığın bir taley vardır.  Evinizdəki əşyadan yolda gördüyünüz bir daş parçasına, quru bir ota, ya da meyvə verən bir budaqdan tutmuş da mağazadakı rəfdə duran qaba tale kainatdakı canlı cansız bütün varlıqların Allah qatında təyin olunmuş bir tale vardır. Və hər əşya ya da hər canlı varlıq üçün yaradılan tale, sonsuz ağıl sahibi Allah tərəfindən təyin olunmuşdur.

İnsanın birbaşa, yaxud da dolayı olaraq qarşılaşdığı hər şey, gördüyü hər hadisə, eşitdiyi hər səs insanın dünya həyatındakı “blok” vəziyyətindəki yaşayışının bir parçasıdır. Dünyada meydana gələn kiçik və böyük heç bir hadisə təsadüfi olaraq meydana gələ bilməz. Heç bir gül təsadüfi olaraq açmaz, ya da təsadüfi olaraq solmaz. Ya da heç bir insan təsadüfi olaraq doğulub, təsadüfən ölməz. Heç bir insan səhvən yaxud da idarəsiz olaraq xəstələnməz. Əgər biri yaxşılıqla, yaxud da pisliklə qarşılaşırsa, bu heç bir zaman üçün təsadüfi yaxud ya şans əsəri olaraq baş verməz. Bunların hər biri də insanın yaradılışı ilə birlikdə Allah tərəfindən xüsusi olaraq təyin olunmuş və insanın həyatındakı yerini almışdır.

Allah, “Qeybin açarları Onun yanındadır, onları yalnız O bilir. O, quruda və dənizdə nələr olduğunu bilir. Onun xəbəri olmadan yerə düşən bir yarpaq belə yoxdur. Yerin qaranlıqlarında elə bir toxum, elə bir yaş və elə bir quru (şey) yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Məhfuzda) olmasın. (Ənam Surəsi / 59)” ayətində torpağın ya da okeanların kilometrlərlə dərinliklərində meydana gələn hadisələrdən, tək bir yarpaq dənəsinin enişinə tale kainatda meydana gələn hər hərəkətin təyin olunmuş bir tale üzərinə reallaşdığını bildirmişdir.

Yer üzündə baş verən və sizin başınıza gələn elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl o, Yazıda (müəyyənedilmiş)olmasın. Şübhəsiz ki, bu, Allah üçün çox asandır. (Hədid Surəsi / 22) ayəsiylə, qarşılaşılan hər hadisənin, hər detalın Allah tərəfindən xüsusi bir hikmət və ağıl ilə planlanmış olduğu bildirilməkdədir.

Dünyadakı hər varlığın taleyə sonsuz ağıl və məlumat sahibi Allah tərəfindən təyin olunmaqdadır. Bu səbəbdən, hər detal ola biləcək ən mükəmməl şəkildə planlanmaqda və ola biləcək ən hikmətli şəkildə yaradılmaqdadır. Bu həqiqəti dərk edən bir insan artıq həyatın hər anından; müsbət və mənfi kimi görünən hər hadisədən çox məmnun qalacaq. Çünki Allahın saleh qulları üçün taleyə ən gözəl şəkildə yaratdığını bilir. Allahın gözəl gördüyü bir şey üçün, insanın mənfi bir zənnə qapılmasının böyük bir qəflət olduğunu fərq edəcək. Bu imani qavrayış, hadisələrə xeyr gözü ilə baxmasını və hadisələrdəki xeyr və hikmətləri fərq etməsini təmin edəcək.

İnsanın mənfiliklərlə qarşılaşdığında başına gələn hadisənin Allah tərəfindən yaradılmadığını, bir başqasının buna səbəb olduğunu sanması isə adamın taleyi anlaya bilməmiş olmasındandır. Çünki mənfi kimi görünən hər hadisə əslində bir "tale dərsi"dir. Mütləq hikmət və xeyr gözü ilə qiymətləndirmək lazımdır. Böyük, orta dərəcədə əhəmiyyətli ya da əhəmiyyətsiz kimi görünən hər hadisə taledə hikmət və xeyrlə yaradılmışdır. İnsanlar sıx qarşılaşdıqları, istəmədikləri kimi inkişaf edən hadisələrə tərsliklər deyərlər. Halbuki çatışmazlıqda da xeyr və hikmət vardır. İnsan əksinə zənn edər, halbuki ən doğrusu taledə o hadisənin o şəkildə reallaşmasıdır.

Sən hansı bir işdə olsan, Qurandan nə oxusan, siz nə iş görsəniz, başınız ona qarışarkən Biz sizə şahid olarıq. Nə yerdə, nə də göydə zərrə tale bir şey Rəbbindən gizli qalmaz. Bundan daha kiçiyi və daha böyüyü yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Məhfuzda) olmasın.

(Yunus Surəsi / 61)

Gün içində insanları üzən, rahatlarını qaçıran, onları hirsləndirən, sıxan, çatışmazlıq, tərslik olaraq adlandırılan hadisələrin hikmət və xeyrlərini Allah bir anda hamısını göstərsə, adam kədərlənməsinin nə tale səhv olduğunu dərhal anlar. İman edən bir insan bu xeyrlər qarşısında deyil kədərlənmək, tam tərsinə böyük bir sevinc və xoşbəxlik içində olar. Bu səbəblə insana düşən vəzifə, taledə, yəni Allahın qüsursuz yaradışının hikmətli bir detalı olan hadisələrdə həmişə xeyr və hikmət axtarmaq və bu qavrayışa sahib olmanın sevincini yaşamaqdır.

“...Ola bilsin ki, sevmədiyiniz bir şey sizin üçün xeyirli, sevdiyiniz bir şey isə sizin üçün zərərli olsun. Allah bilir, siz isə (bunu) bilmirsiniz.” (Bəqərə Surəsi, 216)

İnsanın gözlərini dünyaya açdığı andan etibarən qarşılaşdığı hər hadisəni, eşitdiyi hər sözü, həmsöhbət olduğu hər detalı yaradan Allahdır. Allah sonsuz qüvvət, sonsuz ağıl, sonsuz ədalət və sonsuz hikmət sahibidir. "Heç şübhəsiz, Biz hər şeyi tale ilə yaratdıq." ayəsiylə də bildirildiyi kimi, Allah hər şeyi müəyyən bir plan və hikmət yönündə yaratmaqdadır (Qəmər Surəsi / 49). Allahın bu sonsuz güc və üstünlüyünə qarşılıq insan isə son dərəcə məhdud və aciz bir varlıqdır. Həyatda qala bilmək üçün Allahın özünə imkan tanımasına və nemət verməsinə möhtacdır. Ağılı və anlayışı, ancaq Allahın özünə öyrətdiyi taleyi qavramağa kifayətdir. Bu vəziyyətdə Allahın sonsuz ağılına və sonsuz hikmətlərlə dolu yaradışına təslim olmaq insan üçün böyük bir ehtiyacdır. Hər yaşadığı hadisədə Allahın bütün kainatın və bütün varlıqların hakimi olduğunu biləcək, özünün görədmədiyi, bilmədiyi hadisələri Allahın görüb bildiyini, özünün eşidə bilmədiyi səsləri Onun eşitdiyini, yenə özünün xəbərsiz olduğu keçmişdəki və gələcəkdəki bütün hadisələri Onun bildiyini düşünəcək və beləcə də Allahın hər hadisəni ola biləcək ən hikmətli və ən xeyirli şəkildə yaratdığını görəcək. Bu gerçəyə iman etmək də ona, həyatın hər anına şükr edə bilməyi bilən üstün bir əxlaq qazandıracaq. Başqa formada ifadə edəcək olsaq, insan yaşadığı bu iman ilə eşitdiyi hər səsə, gördüyü hər görünüşə, yaşadığı hər hadisəyə, qısacası həyatın hər anına "xeyr gözü ilə baxacaq" və beləcə həyatı ən həqiqi və ən doğru şəkildə anlaya biləcək.

İnsanın yaxşı ya da pis, müsbət ya da mənfi kimi görünən bütün hadisələri hər nə olursa olsun, mütləq xeyirə yozması, Allaha qarşı səmimi imandan qaynaqlanan əhəmiyyətli bir əxlaq xüsusiyyəti və yenə imanın gətirdiyi bir həyat şəklidir. Və bu gerçəyin fərqinə varmaq da insana dünyada və axirətdə bütün nemətlərin qapısını açan, adamın həyatına dinclik və sağlamlıq gətirən əhəmiyyətli bir mövzudur.

Gün ərzində möminin heç bir şey üçün üzülüb məyus olmaması imanı doğru anladığının bir göstəricisidir. Qarşılaşdıqları hadisələri xeyir gözü ilə dəyərləndirmək, daima narahat içində olmaq, qorxu, ümidsizlik, tərsliklər, hüzün, duyğusallıq isə tərtəmiz, açıq bir imanı doğru anlamamağın əlamətlərindəndir. İmandakl bu zəiflik dərhal aradan qaldırılmalı, daimi iman sevinci sabit həyat halına gətirilməlidir. Allaha iman edən bir insan tərslik və ya səhv kimi görünən bir hadisə ilə qarşılaşdığında, əslində bunun özü üçün mütləq ən xeyirlisi olduğunu bilməlidir. "Çatışmazlıq", "tərslik", "kaş ki" kimi sözləri isə ancaq dərs almaq, ibrət çıxarmaq məqsədilə istifadə etməlidir. Yəni, "bu hadisə hikmətli və xeyirlidir, lakin bir dahaki səfərdə eyni səhvi təkrar etməyim, indi öyrəndiklərimdən özümə nəticə çıxarım" formasında dünyagörüşə malik olmalıdır. Təkrar eyni çətinliklə qarşılaşsa və ya eyni səhvə yol versə, yenə xeyr və hikmətlə yaradıldığını ağılından əsla çıxarmamalı və "bir dahaki səfərə doğrusunu edim" deyə niyyət etməlidir. Hətta eyni hadisə dəfələrlə təkrarlansa, yenə müsəlman bunda özü üçün xeyr olduğunu bilməlidir; çünki bu, Allahın qanunudur və Allahın qanunu əsla pozulmaz.

Göydə və yerdə elə bir gizli şey yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Məhfuzda) olmasın.

(Nəml Surəsi / 75)

Bir insanin nəfsinin razı, balanslaşmış hala gəlməsi ancaq Rəbbimizdən gələn xeyir və hikmətin hər zaman davam ettiyini bilməsi ilə olar. Bu həqiqəti qavramaq dünyada mömin üçün böyük bir nemətdir. Dindən uzaq yaşayan və qəflət halında olan insan daimi əzab içindədir; hər hadisəsinin ona qarşı olduğunu düşünər,buna görə də onun ətrafındakı insanlar da davamlı sıxıntı içindədir. Mömin isə Allahın lütf etdiyi hər bir işdəhikmət və xeyirin sevincini yaşar.

Orta bir mövqe tutaraq qarşılaşdığı hadisələri həm xeyirə, həm şərə yozaraq əzab içində qalmaq axirətdə möminə böyük utanc verə bilər. Bu tale açıq və asan olan bir həqiqəti tənbəllik və qəflətlə görməzlikdən gəlmək, vicdana və ağla tam qavraya bilməmək axirətdə və dünyada əzaba səbəb ola bilər. Bilinməlidir ki,Allahın yaratdığı tale başdan sona qüsursuz yaradılmışdır. Milyonlarla hadisədən ibarət olan bu bütündə,xeyir gözü ilə baxan insan üçün yalnız gözəlliklər, xeyirlər və hikmətlər vardır. Imanli bir mömin iradə və ağılilə gün ərzində heç bir hadisədə şeytanın tələsinə düşməz. Hadisənin forması, iştirak edən insanları, günü,yeri nə olursa olsun, eyni xeyirlə yaradıldığınıqətiyyən unutmaz. Ola bilsin ki, həmin anda o xeyiri görə bilməsin; amma əhəmiyyətli olan hər şeydə xeyir olduğuna qəti olaraq inanmaqdır.

Ola bilsin ki, bir insan bir hadisənin xeyirini illər sonra öyrənsin və ya heç öyrənə bilməsin. Bəlkə də, Allah qarşılaşdığı çətin bir vəziyyətin xeyirini ona axirətdə göstərəcək. Nəticə olaraq təvəkküllü və taleyə təslim olmuş bir insanin etməli olduğu şey, hər hadisəni - öz hikmətini qavrasın və ya qavramasın- xeyir gözüylə qiymətləndirmək və hər şeydən razi olmaqdır.

Bəzi insanlar Allahın varlığını qəbul edir, bütün kainatı və insanı yaradanın Allah olduğunu idrak edərlər. Yağışı yağdıranın, şimşəyi çaxdıranın, ya da günəşi doğduranın Allah olduğunu bilərlər və bunun əksini heç vaxt düşünməzlər. Ancaq gündəlik həyatda qarşılarına çıxan hadisələrin, ya da kiçik kimi görünən detalların Allahdan kənar olaraq yarandığını sanarlar. Halbuki, evlərinə girən bir oğrunu, ayaqlarına ilişən bir daşı, yağan yağışı, məhsul verən ya da quraqlaşan bir ərazini, rast gedən ya da zərər verən bir işi, unudulub yanan bir yeməyi də yaradan həmişə Allahdır. Bu mövzuda insan düşüncə üfüqünü mümkün olduqca genişlədərək təfəkkür etməsi lazımdır. Çünki, heç bir hadisə, heç bir detal yoxdur ki, Allahın məlumatıdan kənar mövcud olsun. Hər hadisə çox incə bir plan üzərinə Allah tərəfindən sonsuz ağıl və hikmət ilə hazırlanmış və yaradılmışdır. Insanın ayağına sıçrayan bir palçıq damlasından tutmuş, partlayan bir şindən, dəridə yaranan bir ləkədən, bir xəstəlikdən, yolunda getmir kimi görünən bir işə, yazılan bir yazıdan, deyilən ən kiçik bir sözə tale hər şey xüsusi bir plan üzərinə Allah tərəfindən insanın qarşısına çıxarılır.

İnsanın gözlerini dünyaya açtığı andan itibaren karşılaştığı iyi ya da kötü gibi görünen her olayı Allah yaratmaktadır. Yaşam bir bütün olarak yeryüzünün tek hakimi olan Allah tarafından kontrol edilmektedir. Allah kusursuz, mükemmel, hikmetli ve en güzel şekilde yaratandır. Bu, Allah'ın yaratmış olduğu kaderdir; Allah'ın yarattığı kaderdeki olaylar arasından bir kısmını ayırıp bir kenara almak ve bunlara iyi diğerlerine ise kötü gibi bir yakıştırma yapmak mümkün değildir. Öyleyse insana düşen bu mükemmelliği görüp takdir etmek ve Allah'ın aklının olabilecek en kusursuz sonuçları yaratacağını bilerek her olayı hayra yormaktır. Zira Allah'a iman eden ve imanı ile her olayı hayır gözüyle değerlendirip, hayra yorumlayan bir insan dünyada da ahirette de hep hayır ve güzellikle karşılaşacaktır.

De: "Allahın bizim üçün yazdığından başqa bizim başımıza heç nə gəlməz. O bizim Himayədarımızdır. Qoy möminlər Allaha təvəkkül etsinlər!"

(Tövbə Surəsi / 51)

Tale müsəlman üçün başdan sona tale qüsursuz hazırlanmış, hikmət və xeyrlərlə dolu bir cənnət hazırlığıdır. Möminin bu dünyada qarşılaşdığı hər çətinlik cənnətdə sonsuza tale yaşayacağı zövqlərin, sevincin, hüzurun qaynağıdır. "Çətinliklə birlikdə bir asanlıq vardır" (İnşirah Surəsi / 5) ayəsinim də əslində bir istiqaməti bu gerçəyə işarə edir. Möminin göstərdiyi bir parça səbir və cəsarət, çox gözəl nemətlərlə sonsuza tale mükafatlandırılmış halda taledə yazılıdır.

Bir mömin gün ərzində bəzi hadisələrə kədərlənə və narahat ola bilər. Ancaq bu sıxıntı və narahtçılığın səbəbi qarşısına çıxan hadisənin taledə olmasını, Allah tərəfdən yaratılmasını unutduğuna görədir. Ona bu hadisəni Allah xeyirlə yaratdı deyilsə, -əgər həmin anda qafil vəziyyətdə deyilsə - dərhal rahatlayar. Buna görə də, müsəlman hər an hər hadisənin taledə olduğunu daim xatırlamalı və xatırlatmalıdır. Allahın əzəldən hazırladığı hadisəyə hörmət göstərib, Allaha təvəkkül edib, xeyr və hikmətlə meydana gələn hadisənin gözəlliklərini, hikmətlərini anlamağa çalışmalıdır. Diləyən insan üçün, Allahın diləməsi xaricində, bu gerçəyi anlaya bilməmə deyə bir şey yoxdur. Bəlkə, bu hadisədəki saysız xeyr və hikmətin hamısını görə bilmək mümün olmasın; amma əgər bir hadisə reallaşmışsa, bilinməlidir ki, o onsuz da müsəlman üçün Allahın yaratdığı xeyr və hikmətlə birlikdə reallaşmışdır.

Möminlər hər hadisəni ən incə detalına tale Allahın yaratdığını və hamısının taledə əvvəldən təqdir edilmiş hadisələr olduğunu bilərək, böyük bir təslimiyyət içərisində yaşayarlar. Əlbəttə inananlar da həyatları boyunca bir çox çətinlik və müxtəlif imtahanlarla qarşılaşarlar. Amma əsla "kaş ki belə olsaydı", "belə etsəydim daha xeyirli olardı" kimi sözlər söyləməz və belə vəsvəsələrə qapılmazlar. Hadisələrdə, bəlkə də, özlərinin heç bilməyəcəkləri bir hikmət və xeyr olduğuna qəti olaraq iman edərlər. Beləcə xoşlarına getməyən, çətin görünən vəziyyətlərdə belə son dərəcə dinc bir həyat sürərlər.

İnsanın tək qurtuluşu, bütün hadisələri Allahın mütləq bir xeyr və hikmət üzərinə yaratdığını bilərək yaşamasıdır. Mömin, istisnasız qarşılaşdığı hər hadisənin Allah tərəfindən, bir xeyr və hikmətlə yaradıldığını bilsə, Allaha gerçək mənada təvəkkül edər. Dözümlə deyil, gözəl şəkildə səbr etsə, Allaha layiq mömin olar. Təhlükəsizlik, hüzur və güc təmin etmək Allahın gücü ilə yaranan bir şeydir. Dua və təvəkküllə həmişə Allahın yanında olmaq və hər şeyi Allahdan gözləmək möminin xüsusiyyətidir.

Biz Allahın varlığını gözlərimizlə dərk edə bilmərik, ama Allah bizim içimizi, çölümüzü, baxışlarlmızı, dünyagörüşümüzü tam olaraq əhatə etmişdir. Onun elmindən kənarda biz tək bir söz söyləyə bilmərik, hətta tək bir nəfəs belə ala bilmərik.

“Həyatımız boyunca qarşımıza çıxan bütün hadisələri seyr edərkən bizə ən yaxın olan varlıq hər hansı bir hissiyat deyil, Allahın Özüdür. Quranda yer alan “ İnsanı biz yaratdıq və nəfsinin ona nəyi vəsvəsə etdiyini də bilirik. Biz ona şah damarından daha yaxınıq” (Qaf Surəsi / 16) ayəsinin sirri də bu həqiqətdə gizlidir. Bir insan öz bədəninin “maddə”dən ibarət olduğunu zənn etdiyində, bu vacib həqiqəti qavraya bilməz. Məsələn, “özü” zənn etdiyi yer beyni isə, çöl olaraq qəbul etdiyi yer özünə 20-30 sm kimi müəyyən bir uzaqlıqda olar. Ancaq, maddə deyə bir şeyin var olmadığını, hər şeyin xəyal olduğunu qavradığında, artıq çölü, içərisi, uzaq, yaxın kimi qavramlar öz mənasını itirər. Allah özünü tamamilə əhatə etmişdir və ona “sonsuz yaxındır”.

Allah insanlara “sonsuz yaxın” olduğunu, “Qullarım səndən Mənim barəmdə soruşsalar, Mən onlara yaxınam..” (Bəqərə Surəsi / 186) ayəti ilə bildirir. Bir başqa ayətdə keçən “Rəbbin insanları əhatə etmişdir” (İsra Surəsi / 60) ifadəsi ilə yenə həmin gerçəyi xəbər verir.

İnsan özünə ən yaxın olan varlığın özü olduğunu düşünməsi ilə səhv edir. Allah isə bizə özümüzdən daha yaxındır. “Can boğaza yetişdiyi zaman, həmin an siz can verən adama baxırsınız. Biz ona sizdən daha yaxın oluruq. Siz isə bunu görmürsünüz.” (Vaqiə Surəsi / 83, 85) Ancaq ayədə də bildirildiyi kim,i insanlar gözləriylə görmədikləri üçün bu fövqəladə həqiqətən xəbərsiz yaşayarlar.

Qeybin açarları Onun yanındadır, Onları yalnız O bilir. O, quruda və dənizdə nələr olduğunu bilir. Onun xəbəri olmadan yerə düşən bir yarpaq belə yoxdur. Yerin qaranlıqlarında elə bir toxum, elə bir yaş və elə bir quru (şey) yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Məhfuzda) olmasın.

(Ənam Surəsi / 59)

"Sizi də, etməkdə olduqlarınızı da Allah yaratmışdır" (Saffat Surəsi /96) ayəsi yaşadığımız bütün hadisələrin Allahın idarəsi altında reallaşdığını göstərər. Quranda bu gerçək bildirilməkdə və "... atdığın zaman sən atmadın, amma Allah atdı..." (Ənfal Surəsi / 17) ayəsiylə, heç bir hərəkətin Allahdan müstəqil olmadığı vurğulanmaqdadır. İnsan Allahın təcəllisi olan kölgə bir varlıq olduğu üçün atma hərəkətini edən özü ola bilməz. Ancaq Allah bu kölgə varlığa özünün atdığı hissini verməkdədir. Gerçəkdə isə bütün hərəkətləri reallaşdıran Allahdır. Bu vəziyyətdə adamın etdiyi işləri özünə aid hərəkətlər olaraq qəbul etməsi, açıqca özünü aldatmasıdır.

Gördüyümüz bütün varlıqlar, dağlar, düzənliklər, çiçəklər, insanlar, dənizlər, qısacası gördüyümüz hər şey; Allahın Quranda var olduğunu, yoxdan var etdiyini bildirdiyi hər varlıq yaradılmışdır və vardır. Ancaq, insanlar bu varlıqların əsllərini duyğu orqanları yolu ilə görə bilməz və ya hiss edə bilməz və ya eşidə bilməzlər. Gördükləri və hiss etdikləri, bu varlıqların beyinlərindəki kopiyalarıdır. Bu elmi bir gerçəkdir və bu gün bütün tibb fakültələrində keçirilən elmi bir mövzudur.

Tale, Allahın keçmiş və gələcək bütün hadisələri "tək bir an" içində yaratmış olmasıdır. Bu da, Allah Qatında kainatın yaradılış anından qiyamətə tale olan hər hadisənin yaşanmış və bitmiş olması deməkdir. İnsanların əhəmiyyətli bir hissəsi, Allahın hələ yaşanmamış hadisələri əvvəldən necə bildiyini, Allah Qatında keçmiş və gələcək bütün hadisələrin necə yaşanıb bitdiyini və tale həqiqətini heç cür qavraya bilməzlər. Halbuki, "yaşanmamış hadisələr" bizim üçün yaşanmamış hadisələrdir. Çünki, biz Allahın yaratdığı zamana bağlı olaraq həyatımızı davam etdirərik və yaddaşımızdan olan məlumatlardan başqa heç bir şey bilmərik. Allah, dünyadakı imtahanımıza uyğun olaraq "gələcək" adlandırdığımız hadisələri yaddaşımıza vermədiyi üçün, gələcəkdə nə olacağını da bilmərik. Allah isə zamana və məkana tabe deyil, onsuz da bunların hamısını yoxdan yaradan Özüdür. Bu səbəblə, Allah üçün keçmiş, gələcək və bu an hamısı birdir və hamısı olub bitmişdir. Allah bir hadisənin sonunu görmək üçün gözləməz. Onsuz da, bir hadisənin əvvəli də, sonu da Onun qatında tək bir anda yaşanar. Məsələn, Fironun necə bir sona uğradığını Allah daha Hz. Musanı Firona göndərmədən, Hz. Musa daha doğulmadan, hətta Misir dövləti daha qurulmadan əvvəl bilər və bütün bu hadisələr Fironun sonu ilə birlikdə Allah Qatında tək bir an olaraq yaşanmışdır. Keçmiş və gələcək hazır olaraq Allahın daim sonsuz yaddaşındadır, hamısı eyni anda mövcuddur.

Bir insan bütün həyatını bir film ssenarisi olaraq təsəvvür etsə, biz bu ssenarini video lenti seyr edər kimi seyr edərik və lenti də geriyə qaytarmaq kimi bir şansımız olmaz. Allah isə bu film ssenarisinin tamamını eyni anda bilir. Bu filmi bütün detalları ilə yaradan Allahdır. Biz necə ki bir cədvəlin əvvəlini, ortasını və axırını eyni anda görə biliriksə, Allah bizim bağlı olduğumuz zamanı başından sonuna tale tək bir an olaraq əhatə etmişdir. İnsanlar isə sadəcə vaxtı yetişəndə bu hadisələri yaşayır, Allahın onlar üçün yaratdığı taleyə şahid olurlar. Bu, dünyadakı bütün insanların taleləri üçün eyni şəkildədir. Bugünə tale yaradılmış və bundan sonra yaradılacaq bütün insanların dünya və axirətdəki həyatları, hər anı ilə Allah qatında hazır və yaşanmış şəkildədir. Allahın sonsuz hafizəsində milyardlarca insanlarla bərabər bütün canlıların, planetlərin, bitkilərin, əşyaların taleyində yazılmış hadisələr heç əskilməz və itməz. Tale gerçəyi Allahın Hafiz ( qoruyan, mühafizə edən) sifətinin, sonsuz gücünün, qüdrətinin və böyüklüyünün təcəllilərindən biridir..

Biz aldığımız təlqinlərə görə keçmiş, indiki və gələcək kimi bölümlərə ayrılmış zaman kəsiyində yaşadığımızı zənn edərik. Halbuki, “keçmiş” kimi bir anlayışa sahib olmamağımızın tək səbəbi hafizəmizə bəzi hadisələrin yerləşdirilməsidir. Misal olaraq, ibtidai sinfə başladığımız an zehnimizdə olan bir məlumatdır və bu səbəblə bunu keçmiş bir hadisə olaraq qəbul edərik. Gələcəklə baçlı hadisələr isə zehnimizdə mövcud deyildir. Bu səbəblə biz hələ xəbərdar olmadığımız bu hadisələri “yaşanacaq”, “gələcəkdə baş verəcək” hadisələr kimi qəbul edərik. Halbuki keçmiş bizim üçün necə ki yaşanmış, təcrübədən keçirilmiş və baş vermiş hadisələrdirsə, gələcək də eyni şəkildə yaşanılmışdır. Ancaq bu hadisələr bizim zehnimizə verilmədiyi üçün biz bu hadisələrdən xəbərdar deyilik.

Əgər Allah gələcəklə bağlı hadisələri zehnimizə vermiş olsaydı, bu halda gələcək də bizim üçün keçmiş olardı. Götürək ki, 30 yaşlı bir insanın zehnində yalnız 30 illik xatirələr, yaşadığı hadisələr mövcuddur. Əgər bu insanın yaddaşına 30-70 il arasındakı gələcəklə bağlı məlumatlar yerləşdirilsə, bu halda 30 yaşlı bu insan üçün həm 30 ili, həm 30-70 yaş arasındakı “gələcək” hadisələr, keçmiş halına gələr. Çünki bu halda, keçmişi də, gələcəyi də hafizəsində mövcud olacaq, hər ikisi də onun üçün yaşanmış, baş vermiş və təcrübədən keçmiş hadisələr olacaq.

Ancaq Allah, bizə hadisələri müəyyən bir sıra ilə, kiçikdən böyüyə doğru, sanki keçmişdən gələcəyə axan bir zaman varmış kimi göstərdiyi üçün bizə gələcəyimizlə əlaqədar hadisələri bildirməz, bunların məlumatını yaddaşımıza verməz. Gələcək bizim yaddaşımızda yoxdur, ancaq Allahın sonsuz hafizəsində bütün insanların keçmişləri və gələcəkləri var. Bu, bir insanın həyatını, onsuzda mövcud olan bir filmdən izləməsi kimidir. Film, onsuz da çəkilmiş və bitmişdir. Ancaq, bu filmi irəli çəkmək imkanı olmayan insan, kadrları tək-tək seyr etdikcə həyatını görər. Hələ seyr etmədiyi kadrların isə gələcəyi olduğunu zənn edərək yanılar.