|
TALEYƏ
TƏSLİMİYYƏTİN ÖNƏMİ
Əgər Allah istəyərsə hər hansı
bir insan gözəllikdən zövq alar, elmi kəşflər edər, musiqi bəstələyər,
kitab yaza bilər. İnsan Allahın diləməsiylə sevinər, kədərlənər, zövq
alar, həyəcanlanar, narahat olar. Musiqidən zövq alması, hansısa
gözəlliyi təqdir etməsi, gözəl mənzərədən, gözəl paltardan, gözəl
davranışdan, çiçəkdən, heyvanlardan, mənzərədən xoşlanması Allahın
diləməsi ilədir. Əgər Allah diləməzsə insan bu hisslərin heç birinə
sahib ola bilməz.
Keçmiş və gələcəyin həqiqətdə
Allah qatında yaradılmış və yaşanmış olaraq gizli və hazır hadisələrin
olmağı bizə çox əhəmiyyətli bir həqiqəti göstərir: Hər insan
qeyri-şərtsiz taleyinə təslim olmuşdur. İnsan necə keçmişini dəyişdirə
bilmirsə gələcəyini də dəyişdirə bilməz. Çünki keçmişi kimi gələcəyi də
artıq yaşanmışdır. Gələcəyindəki bütün hadisələr nə vaxt, harada, nə
yemək yeyəcəyi, kiminlə nə danışacağı, nə tale pul qazanacağı, hansı
xəstəliklərə tutulacağı, nəhayət nə vaxt, necə, harada öləcəyi hamısı
bəllidir və bunları dəyişdirə bilməz. Çünki bunlar onsuz da Allah
qatında, Allahın yaddaşında yaşanmış olaraq vardır. Yalnız bunların
məlumatı hələ insanın öz yaddaşında deyil.
Bu səbəbdən başlarına gələn
hadisələrə kədərlənən, əsəbiləşən, qışqırıb bağıran insanlar,
gələcəyinin qayğısına qalanlar əslində özlərini boş yerə üzməkdən başqa
bir iş görmürlər. Çünki, necə olacağından qayğı və qorxu duyduqları
gələcəkləri onsuz da yaşanmışdır və nə edirlərsə etsinlər bunları
dəyişdirmək imkanları yoxdur.
Bəzi insanlar "necə olsa
taleyimdə nə varsa o olacaq, o zaman mənim heç bir şey etməyimə ehtiyac
yoxdur" deyərək səhv bir tale anlayışı fikirləşirlər. Hər
yaşadığımızın taleyimizdə var olduğu bir həqiqətdir. Biz daha o hadisəni
yaşamadan əvvəl o hadisə Allah qatında yaşanmışdır və bütün detalları
ilə Allah Qatındakı Lövhi-Məhfuz adlı kitabda yazılıdır. Ancaq Allah hər
insana sanki hadisələri dəyişdirməyə, öz qərarına görə hərəkət etməyə
imkanı varmış kimi bir hiss verər. Məsələn insan su içmək istədiyində
bunun üçün "taleyimdə varsa içərəm" deyərək oturub gözləməz.
Bunun üçün qalxar, stəkanı götürər və suyunu içər. Ancaq, bunları
edərkən öz iradəsi və istəyi ilə etdiyinə dair bir hiss duyar. Və həyatı
boyunca bu hissi hər etdiyi işdə yaşayar. Allaha və Allahın yaratdığı
taleyə təslim olmuş bir insan ilə bu həqiqəti qavraya bilməyən bir insan
arasındakı fərq budur: tam təslim olan insan özü etdiyi hissini
yaşamasına baxmayaraq bunların hamısını Allahın diləməsi ilə etdiyini
bilər. Digəri isə, hər etdiyini öz ağılı və gücü ilə etdiyini zənn
edərək yanılar.
Məsələn, bir xəstəliyi
olduğunu öyrənən və təslim olmuş insan, bunun taleyində olduğunu bildiyi
üçün son dərəcə təvəkküllü davranar. "Allah bunu taleyimdə
yaratdığına görə, mütləq böyük bir xeyir vardır" deyə düşünər və
"taleyimdə sağalmaq varsa sağalaram" deyərək tədbir almadan gözləməz.
Əksinə, lazım olan bütün tədbirləri alar. Həkimə gedər, dərmanlarını
alar. Ancaq getdiyi həkimin tətbiq etdiyi müalicənin, qəbul etdiyi
dərmanlarla sağalıb-sağalmayacağının, qısasi hər detalın taleyində
olduğunu unutmaz. Bunların hamısının Allahın yaddaşında daha özü dünyaya
gəlmədən əvvəl olduğunu bilər.
Allah Quranda insanların
yaşadıqları hər şeyin daha əvvəlcədən bir kitabda yazılı olduğunu belə
bildirir:
Yer üzündə baş verən və sizin öz başınıza gələn
elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl o, bir
kitabda (yazılı) olmasın. Bu, Allah üçün çox asandır. Belə ki,
əlinizdən çıxana kədərlənməməyiniz və sizə (Allahın) verdikləri
bu səbəbdən sevinib-qürrələnməməyiniz üçündür. Allah, lovğalanıb
fəxr edəni sevməz.
(Hədid Surəsi / 22,
23)
Buna görə,
taleyə iman edən bir insan, başına gələn heç bir hadisə üçün kədərlənməz,
ümidsizliyə qapılmaz. Əksinə son dərəcə təvəkküllü, təslim olmuş halda
və daima rahat olar. Çünki Allah insanların başlarına gələn hər şeyin
əvvəlcədən müəyyən olduğunu, buna görə başlarına gələn çətinliklərə
kədərlənməməyi və özlərinə verilən nemətlərlə qürurlanmamağı əmr
etmişdir. İnsanın qarşılaşdığı çətinliklər də, əldə etdiyi müvəffəqiyyət
və zənginliklər də Allahın təqdiri ilədir. Bunların hamısı Rəbbimizin
insanları sınamaq üçün taleyində əvvəlcədən təyin etdiyi hadisələrdir.
Bir ayədə bildirildiyi kimi, "... Allahın əmri,
təqdir edilmiş bir
taledir". (Əhzab Surəsi
/
38)
Allah bir başqa ayəsində isə,
"Heç şübhəsiz, biz hər şeyi
tale
ilə yaratdıq." (Qəmər Surəsi
/ 49)
şəklində bildirir. Yalnız
insanların deyil, bütün canlıların, əşyanın, Günəşin, Ayın, dağların,
ağacların, hər varlığın Allah qatında təyin olunmuş bir talei vardır.
Məsələn qırılan bir antikvar vaza, taleyində təsbit edilən anda
qırılmışdır. Bir neçə əsrlik bu vaza, daha ilk emal edilərkən, kimlərin
istifadə edəcəyi, hansı evin hansı küncündə, hansı əşyalarla birlikdə
dayanacağı bəlli olaraq istehsal olunur. Vazanın hər naxışı, üzərindəki
hər rəngi taledə əvvəlcədən müəyyən edilmişdir. Vazanın hansı gün, hansı
saat, hansı dəqiqə, kim tərəfindən necə qırılacağı da Allahın hifzində
yaşanmış olaraq mövcuddur. Hətta vazanın ilk emal edildiyi an, ilk dəfə
satılmaq üzrə vitrinə qoyulduğu an, bir evin küncündə dayandığı an və
qırılaraq parça-parça olduğu an, qısacası antikvar vazanın əsrlər içində
olduğu hər an, Allah qatında tək bir an olaraq mövcuddur. Vazanı qıran
adam bir neçə saniyə əvvəl belə bundan xəbərsiz olduğu halda, Allah
qatında o an yaşanıb və bitmişdir. Bu səbəblə Allah insanlara əllərindən
çıxanlara kədərlənməmələrini bildirir. Çünki, əllərindən çıxanlar
talelərində çıxmışdır və o insanların bunu dəyişdirməyə gücləri yoxdur.
Ancaq insanlar talelərində meydana gələn hadisələrdən bir dərs almalı,
bu hadisələrdəki hikmət və xeyirləri görərək daim talelərini yaradan
sonsuz mərhəmətli, şəfqətli, ədalətli, qullarını əsirgəyən və qoruyan
Rəbbimizə yönəlməlidirlər.
Bu əhəmiyyətli həqiqətdən
xəbərsiz yaşayan insanlar həyatları boyunca həmişə narahatlıq və qorxu
içində olarlar. Halbuki, hər insanın hələ tək bir hüceyrə olduğu
halından ilk oxuma, yazma öyrəndiyi ana, universitet imtahanında verdiyi
cavablardan, həyatı boyunca hansı şirkətdə nə iş görəcəyinə, hansı
kağızlara neçə dəfə imza atacağına, harada və necə öləcəyinə tale hər
anı Allah qatında bəllidir. Məsələn indi bu insanın rüşeym halı, məktəb
və universitetdəki oxuduğu an, 35 yaşını qeyd etdiyi anı, işinə
başladığı ilk günü, öldüyündə mələkləri gördüyü an, yaxınları tərəfindən
dəfn edildiyi və axirətdə Allaha hesab verdiyi anlar, tək bir an olaraq
Allahın qatında vardır.
O halda, hər anı Allahın
qatında yaşanmış, görülmüş və hələ də Allahın yaddaşında hazır olan bir
həyat üçün narahat olmağa, qorxu duymaq, kədərlənmək böyük bir qəflətdir.
Nə tale çalışarsa çalışsın, nə tale qayğılanarsa qayğılansın bir
insanın özü də, uşağı da, yoldaşı və yaxınları da özləri üçün Allah
qatında hazır olan həyatlarını yaşayacaqlar.
Elə isə ağıl və
vicdan sahibi hər insanın bu həqiqəti qavrayaraq Allaha və Allahın
yaratdığı taleyə səmimi qəlblə təslim olmalıdır.
Allaha səmimi qəlblə təslim
olaraq boyun əyənlər isə həm Allahın razılığını, rəhmətini və cənnətini
qazanmağı ümid edə bilərlər, həm də dünyada və axirətdə inam və
xoşbəxtlik içində rahat bir həyat yaşayarlar. Çünki, Allaha təslim olan,
Allahın yaratdığı taleyin özü üçün ən xeyirlisi olduğunu bilən bir
insanı kədərləndirəcək, qorxudacaq, narahat edəcək heç bir şey yoxdur.
Bu insan əlindən gələn hər səyi göstərər, ancaq bu səyin də taleyində
olduğunu, nə edərsə etsin taleyində yazılı olanları dəyişdirməyə gücü
çatmayacağını bilər.
Mömin Allahın yaratdığı taleyə
təslim olacaq, bununla birlikdə qarşılaşdığı hadisələr qarşısında
bacardıqca səbəblərə bağlanacaq, tədbirli olacaq, hadisələrin onun üçün
daha xeyirli olduğunu düşünəcək, amma bütün bunların taledə olduğunu və
Allahın ən xeyirlisini əvvəldən təqdir etdiyinin şüuru və rahatlığı
içində olacaqdır.
Quranda bu rəftara nümunə
olaraq Hz. Yaqubun oğlanlarının təhlükəsizliyi üçün gördüyü tədbirdən
danışılır. Hz. Yaqub pis niyyətli insanların bədnəzərindən qorunmaq üçün
oğullarına şəhərə ayrı-ayrı qapılardan girməyi tövsiyə etmiş, amma bunun
Allahın yazdığı taleni əsla dəyişdirə bilməyəcəklərini onlara
xatırlatmışdır:
O dedi: “Ey oğullarım! Şəhərə bir qapıdan
girməyin, ayrı-ayrı qapılardan girin. Allahın iradəsinə qarşı
isə heç bir şeylə sizə fayda verə bilmərəm. Hökm yalnız
Allahındır. Mən ancaq Ona təvəkkül edirəm. Qoy təvəkkül edənlər
də ancaq Ona təvəkkül etsinlər”.
(Yusuf Surəsi / 67)
Allah insanların nə edirlərsə
etsinlər talelərini dəyişdirə bilməyəcəklərini bir başqa ayəsində belə
bildirir:
Sonra O, bu qəm-qüssənin ardınca sizə bir
təskinlik – bir qisminizi bürüyən mürgü nazil etdi. O biri
qisminiz isə öz canlarının hayına qaldı. Onlar: “Bu işdə bizim
üçün bir xeyir varmı?” – deyə Allah barəsində haqsız olaraq,
cahiliyyə dövründəkinə bənzər düşüncələrə qapıldılar. De: “Bütün
işlər Allaha aiddir!” Onlar sənə bildirmədiklərini öz
içərilərində gizlədir: “Əgər bu işdə bizim üçün bir xeyir
olsaydı, elə buradaca öldürülməzdik” – deyirlər. De: “Əgər siz
evlərinizdə olsaydınız belə, öldürülməsi qabaqcadan müəyyən
edilmiş kimsələr yenə çıxıb öləcəkləri yerlərə gedərdilər. Allah
sizin kökslərinizdə olanları sınamaq, qəlblərinizdə olanları
təmizləmək üçün belə etdi. Allah kökslərdə olanları bilir.
(Ali İmran Surəsi
/ 154)
Bir insana ölüm yazılmışsa
onsuz da öləcəkdir. Hətta, ölümdən qaçmaq üçün axtardığı yollar və
üsullar da taleyində yazılmışdır və hər insan taleyindəki hadisəni
yaşayacaqdır. Allah bu ayədə də insanlara talelərində yazdığı
hadisələrin məqsədinin onları sınamaq və onların ürəklərini təmizləmək
olduğunu ifadə etməkdədir. Fatir surəsində isə hər insanın ömrünün Allah
qatında müəyyən olduğu, bətnlərə düşən döllərin də Allahın izni ilə
olduğu bildirilir:
Allah sizi torpaqdan, sonra nütfədən yaratmış,
sonra da sizi cütləşdirmişdir. Onun xəbəri olmadan heç bir dişi
nə hamilə qalar, nə də daşıdığını yerə qoya bilər. Uzunömürlünün
uzun ömür sürməsi də, onun ömrünün qısaldılması da ancaq Yazıda
(Lövhi-məhfuzda) yazılmışdır. Həqiqətən bu, Allah üçün çox
asandır.
(Fatır Surəsi / 11)
Qəmər Surəsinin aşağıdakı
ayələrində isə insanın hər etdiyinin sətir-sətir yazılı olduğu
bildirilərkən, cənnət əhlinin yaşadıqları da yaşanmış hadisələr olaraq
izah edilmişdir. Daha əvvəl də deyildiyi kimi, cənnətdəki həqiqi həyat
bizim üçün gələcəkdir. Ancaq cənnətdə olanların həyatları, söhbətləri,
ziyafətləri bu anda Allahın hifzində vardır. Biz doğulmadan əvvəl də
bütün insanlığın dünyadakı və axirətdəki gələcəyi Allah qatında bir an
içində yaşanmışdır və Allahın hifzindədir.
Onların etdiyi hər şey əməllərinin yazıldığı
kitablarındadır. Hər bir kiçik və böyük əməl yazılmışdır.
Şübhəsiz ki, müttəqilər Cənnət bağlarında və çaylar kənarında,
qadir Hökmdarın hüzurundakı haqq məclisində olacaqlar!
(Qəmər Surəsi / 52, 55)
ANA SƏHİFƏ
|
